کلسترول بالا یکی از مشکلاتی است که امروزه بیش از قبل دیده می‌شود. کلسترول نوعی چربی است که در غشای سلول وجود دارد. رژیم غذایی حاوی گوشت، جگر، مغز، تخم مرغ و لبنیات یکی از منابع حاوی کلسترول است. نتایج تحقیقات زیادی نشان می‌دهد سطح بالای کلسترول خون می‌تواند به حمله قلبی و سکته مغزی منجر شود. از این رو، ایجاد تعادل و کاهش کلسترول خون برای حفظ سلامت ضروری است. در ادامه با دکتر مهناز شکروی همراه باشید تا با علائم کلسترول بالا بیشتر آشنا شوید .
کلسترول چیست؟
«کلسترول» (Cholesterol) یک استرول مهم (ترکیبی از استروئید و الکل) و یک چربی خنثی است که به عنوان ماده اصلی تشکیل دهنده غشای سلولی حیوانات به شمار می‌آید و به عنوان پیش‌ساز هورمونهای مهم و سایر مواد عمل می‌کند. کلسترول، به عنوان استرول اصلی در کلیه سلول‌های مهره‌داران وجود دارد. کلسترول در مقادیر کمی نیز در غشا‌های گیاهی یافت می‌شود.
نام کلسترول از ترکیب کلمات یونانی «Chole» (به معنای صفرا) و «Stereos» (به معنای جامد) و پسوند شیمیایی «ول» (به دلیل الکلی بودن ساختار آن)، خلق شده است. دلیل این نام‌گذاری این بود که محققان برای اولین بار کلسترول را به صورت جامد در سنگ‌های صفراوی در سال 1784 شناسایی کردند.
اگرچه کلسترول به دلیل نقش خود در تأثیرگذاری بر بیماری‌‌های قلبی و عروقی در انسان، به عنوان یک مولکول مضر شناخته می‌شود، اما وجود کلسترول برای عملکرد صحیح سلولها لازم است و این مولکول وظایف مهمی را در سلولها به عهده دارد.
کلسترول در ترمیم بافت‌‌ها، تقویت غشا‌های سلولی و تأثیر بر سیالیت آن‌ها و تولید نمکهای صفراوی نقش دارد و از طرفی به عنوان پیش‌ساز هورمونهای استروئیدی (شامل استروژن، تستوسترون، کورتیزون) و ماده اولیه تولید ویتامین D در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در حالی که کلسترول در بسیاری از فرآیند‌های بیوشیمیایی نقش اصلی را ایفا می‌کند، اما این مولکول بیشتر به دلیل ارتباط بیماری‌‌های قلبی و عروقی با الگو‌های مختلف انتقال کلسترول (به وسیله لیپوپروتئین‌ها) و سطح بالای کلسترول در خون شناخته می‌شود.
کلسترول در خون نامحلول است، اما در سیستم گردش خون به یکی از انواع لیپوپروتئین متصل شده و به قسمت‌های مختلف بدن منتقل می‌شود. لیپوپروتئین‌ها ذرات کروی هستند که در قسمت بیرونی ساختمان خود از پروتئینهای محلول در آب تشکیل شده‌اند و بخش درونی آن‌ها را ترکیبات لیپیدی و کلسترول‌ها تشکیل می‌دهند.
میزان کلسترول در خون می‌تواند بر رشد پلاک‌ها در رگ‌ها و ابتلا به بیماری تصلب شرایین یا «آترواسکلروتیک» (Atherosclerosis) تاثیرگذار باشد. رسوب این پلاک‌ها بر روی دیواره رگ‌های خونی باعث باریک شدن رگ‌ها، به خصوص رگ‌های کرونری شده که در نهایت باعث کاهش سرعت جریان خون، انسداد رگ‌ها و سکته می‌شود.
در سال‌های اخیر، اصطلاح «کلسترول بد» برای کلسترول‌های حاوی LDL به کار می‌رود. LDL لیپوپروتئین‌هایی با چگالی کم هستند. بر طبق فرضیه لیپید، تصور می‌شود که این لیپوپروتئین عملکردهای مضری در بدن دارد، در حالی که لیپوپروتئین با چگالی بالا یا HDL که به عنوان «کلسترول خوب» شناخته می‌شود، اقدامات مفیدی را در بدن انجام می‌دهد.
کلسترول می‌تواند مستقیماً از رژیم غذایی یا از طریق بیوسنتز در بدن حاصل شود. مصرف مواد غذایی دارای کلسترول به دلیل مکانیسم‌‌های تنظیم کننده، عامل اصلی مؤثر بر افزایش کلسترول خون نیست، بلکه مصرف چربیهای اشباع در رژیم غذایی موجب افزایش کلسترول در خون می‌شوند.
کلسترول خـوب و بـد چیست؟
کلسترول، نوعی چربی موجود در خون است که با اتصال به پروتئینهای پلاسما انتقال می یابد و در نشر هورمون‌ها، نمکهای صفراوی و ترمیم غشای سلولی شرکت دارد. کلسترول خالصی که در غذاهای چرب نظیر تخم مرغ و صدف وجود دارد، تنها بخشی‌از کلسترول موجود در خون است. چربیهای موجود در مواد غذایی به دو نوع اشباع و اشباع نشده تقسیم می‌شوند. چربیهای اشباع شده،چربی خون را مستقیما و بدون واسطه افزایش می‌دهند، در حالی که چربیهای اشباع نشده چنین اثری ندارند.
منابع چربی اشباع شده عبارتند از: گوشت قرمز، فرآورده‌های گوشتی نظیر سوسیس و کالباس، قلوه، جگر، شیرینی‌ها و لبنیات.
منابع چربی غیر اشباع عبارتند از: روغن سویا، روغن ذرت، روغن آفتابگردان، زیتون، گوشت غاز، اردک و ماهی، همچنین این چربی ها که در غذاهایی نظیر ماهی آزاد، شاه ماهی و ساردین نیز موجود است، خطر انسداد عروق و تصلب شرایین را کاهش داده و اثر انعقادی دارد و همچنین به رقیق شدن خون نیز کمک می‌کند. بنابراین توصیه می‌شود حداقل دو بار در هفته از ماهی به صورت کبابی، آب پز با گوجه فرنگی پخته در فر استفاده شود.تخم مرغ حاوی کلسترول است، اما مقادیر زیادی پروتئین و ویتامین دارد.فیبرهای غذایی در کاهش کلسترول خون نقش دارند. به طور کلی دو نوع فیبر غیر قابل حل و فیبر محلول، در غذاها وجود دارد.
فیبرهای غیر قابل حل برای حفظ حرکات طبیعی روده‌ها مفید بوده و در غلات، نان سبوس دار، رشته‌های کرفس، ریواس و انواع میوه‌ها یافت می‌شود.فیبرهای محلول در کاهش کلسترول خون مؤثرند و در غلات به‌خصوص جو دوسر و موز به مقدار زیاد وجود دارد. با رژیم کاهش وزن ظرف مدت 6 تا 8 هفته کلسترول بد یا LDL کاهش می یابد. رژیم غذایی و ورزش به صورت منظم ، قطع سیگار و کاهش استرس‌های محیطی نیز می‌تواند در تقلیل کلسترول بد خون موثر باشند.مطالعات جدید نشان می‌دهد کلسترول بد خون را می‌توان با استفاده از ایزوفلاونوئیدهای موجود در تخم سویا و تخم کتان کاهش داد. این ماده شیمیایی می‌تواند مردان را از ابتلا به سرطان پروستات نیز محافظت کند. افزایش کلسترول بد به سن، وزن، فشار خون نیز ارتباط دارد.
علائم کلسترول بالا
کلسترول بالا معمولاً علائمی را به دنبال ندارد. در اکثر قریب به اتفاق موارد، یگانه علامت واقعی ناشی از کلسترول بالا بروز فوریت‌های پزشکی است؛ برای مثال بیمار در اثر آسیب دیدگی تدریجی ناشی از کلسترول بالا دچار حمله قلبی یا سکته مغزی می‌شود. این فوریت‌ها معمولاً زمانی بروز می‌یابد که کلسترول بالا به تشکیل پلاک در سرخرگ‌ها بیانجامد.
چون در اکثر موارد هیچ علامت مستقیمی وجود ندارد، آزمایش خون تنها روش تعیین بالا بودن کلسترول خون است.
در موارد نادر میزان کلسترول به دلیل وجود سندرم‌های فامیلی بسیار بالا است و بیمار اصطلاحاً مبتلا به هیپرکلسترولمی است. چنین بیمارانی با علائم کلسترول بالا (موسوم به زانتوم) بر روی تاندون‌ها یا زیر پلک (زانتالاسما) مواجه می‌شوند.
درهرحال آشنایی با علائم عارضه‌های اصلی ناشی از کلسترول بالا مهم است تا در صورت لزوم اقدام فوری برای درمان صورت گیرد.
نقش کلسترول در بدن چیست؟
کلسترول که از جمله چربیهای موجود در خون است نقش مهمی در ساخت، استحکام و انعطاف‌بخشی به غشای سلولی بدن دارد. این ماده به تولید هورمون‌هایی مانند استروژن، تستسترون و هورمونهای آدرنال کمک می‌کند، سوخت و ساز بدن را افزایش می‌دهد و برای تولید ویتامین D بدن بسیار ضروری است. این ماده چرب توسط کبد تولید می‌شود، بیشتر کلسترولی که وارد بدن انسان می‌شود از طریق مواد غذایی حیوانی تأمین می‌شود. کلسترول از لیپوپروتئین‌هایی با چگالی کم، لیپوپروتئین‌هایی با چگالی بالا و تری‌گلیسیرید تشکیل شده است، لیپوپروتئین‌های کم چگالی کلسترول بد و لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا کلسترول خوب نامیده می‌شوند، تری‌گلیسیریدها نیز واحدهای سازنده کلسترول هستند.
میزان طبیعی کلسترول خون چقدر است؟
زمانی که میزان کلسترول بدن از حد ایده‌آل عبور کند، بدن با مشکلات خاصی مواجه می‌شود. کلسترول کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برای بدن انسان طبیعی است، در حالت ایده‌آل میزان کلسترول خوب یا کلسترول HDL برای مردان باید بالای ۴۰ و برای زنان بالای ۵۰ باشد؛ در حالی که میزان کلسترول بد یا کلسترول LDL باید کمتر از ۱۰۰ باشد. در محدوده طبیعی، تری‌گلیسیرید باید کمتر از ۱۴۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
عوارض کلسترول بالا
در صورت عدم درمان کلسترول بالا باعث تجمع پلاک در عروق می شود. با گذشت زمان این پلاک عروق را تنگ و باریک می کند که این وضعیت به عنوان تصلب شرایین شناخته می‌شود. تصلب شرایین یک بیماری جدی است که می تواند جریان خون را از طریق عروق محدود کند، همچنین خطر ابتلا به لخته های خون خطرناک را افزایش می‌دهد. تصلب شرایین منجر به بسیاری از عوارض تهدید کننده زندگی می شود، مانند:
- سکته
- حمله قلبی
- آنژین (درد قفسه سینه)
- فشار خون بالا
- بیماری عروق محیطی
- بیماری مزمن کلیوی
از چه سني كلسترول بايد اندازه گيري شود؟
از سن 20 سالگي به بعد كلسترول خون اندازه گيري مي شود
اين اندازه گيري شامل كلسترول سبك (LDL CH- کلسترول بد )و كلسترول سنگين (HDL CH – کلسترول خوب)و تري گليسـريد (TG)
سطح مطلوب براي كلسترول بد يا LDL CH كمتـر از 100 ميلـي گرم دردسي ليتر است
سطح مطلوب كلسترول خوب يا HDL CH كمتر از 200 ميلي گرم در دسي متر است
کلسترول بالای خون چگونه درمان می‌شود؟
بسته به سطح کلسترول خون شما می‌بایست از ترکیب تغییرات سبک زندگی و درمان‌های پزشکی استفاده نمود. درمان های پزشکی بسته به شرایط شما توسط پزشک تجویز می‌شوند، بعضی از داروهای مورد استفاده پزشکان برای درمان کلسترول خون شامل:
- استاتین ها
- نیاسین
- آسپرین
- داروهای درمان فشار خون بالا
و تغییرات سبک زندگی که می‌تواند به شما در کاهش کلسترول خون، کمک کند شامل:
- ورزش کردن و افزایش فعالیت بدنی
- خوردن میوه، سبزی، غلات کامل و رعایت رژیم غذایی سالم
- اجتناب از غذاهای حاوی چربی اشباع که در غذاهای سرخ کرده و غیره قرار دارد
- مصرف روغن ها و چربی های مناسب مانند روغن زیتون، کانولا و …(مصرف چربی نباید بیشتر از ۱۰ درصد کل کالری دریافتی شما در روز باشد)
- خواب کافی
- کاهش وزن
- اجتناب از مصرف الکل
- ترک سیگار
- خوردن ماهی های خاص از جمله ماهی تن و سالمون
پیشگیری از افزایش سطح کلسترول خون
همان تغییراتی که برای سبک زندگی بیان کردیم، می‌تواند به کاهش سطح کلسترول خون هم کمک نماید. برای پیشگیری از ابتلا به کلسترول خون شما می‌توانید:
-وزن خود را کاهش دهید و به سطحی مناسب برسید.
-سیگار را ترک کنید.
-مصرف چربی و نمک را کاهش داده و از میوه و سبزی در رژیم غذایی خود استفاده نمایید.
-حداقل ۳۰ دقیقه در روز ورزش کنید.
اگر در مورد علائم کلسترول بالا و نحوه درمان آن سوالی برایتان پیش آمده می توانید از دکتر مهناز شکروی بپرسید .
